ประวัติศาลจังหวัดลำปาง

ในปี พ.ศ.2434 (ร.ศ.110) ได้จัดตั้งกระทรวงยุติธรรมขึ้นเพื่อจัดการระบบศาลใหม่ เฉพาะในส่วนกลาง และต่อมาในปี พ.ศ.2439 ได้มีการจัดตั้งข้าหลวงพิเศษจัดการแก้ไขธรรมเนียมศาลยุติธรรมทั้งปวง เพื่อจะได้รวบรวมศาลต่าง ๆ ให้สังกัดกระทรวงยุติธรรมเพียงแห่งเดียว โดยพระราชบัญญัติจัดตั้งข้าหลวงพิเศษ พ.ศ.2439 (ร.ศ.115) ศาลจังหวัดลำปางจึงมีกำเนิดขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2442 (ร.ศ.118) มีชื่อว่า “ศาลเมืองนครลำปาง” ขึ้นตรงกับข้าหลวงพิเศษและอธิบดีผู้พิพากษามณฑลพายัพ จนถึงปี พ.ศ.2457 ศาลเมืองนครลำปาง ได้ยกฐานะขึ้นเป็น ศาลมณฑลมหาราษฎร์ (ไม่สามารถค้นพบหลักฐานได้ว่ายกฐานะและยุบเลิก โดยใช้พระราชบัญญัติ หรือพระราชกฤษฎีกา หรือประกาศกระทรวงฉบับใด เพราะไม่มีเอกสารที่จะใช้ค้นหาได้) โดยมีศาลเมืองแพร่ และศาลเมืองน่าน ขึ้นตรงต่อศาลมณฑลมหาราษฎร์ จนถึงปีพ.ศ.2469 กระทรวงยุติธรรมได้ยุบเลิกศาลมณฑลมหาราษฎร์และตั้งเป็นศาลจังหวัดลำปางมาตราบเท่าทุกวันนี้ 

ตั้งแต่เริ่มตั้งศาลเมืองนครลำปาง มีตำแหน่งหนึ่งเรียกว่าเสนายุติธรรม ปรากฏว่ามีเฉพาะศาลในภาคเหนือ 3 เมืองเท่านั้น คือศาลเมืองนครลำปาง ศาลเมืองนครลำพูน ศาลเมืองนครเชียงใหม่ แต่งตั้งจากเจ้านายในตระกูลเจ้าผู้ครองนครในสมัยนั้น เสนายุติธรรมทำหน้าที่พิจารณาพิพากษาคดีได้เล่นเดียวกับผู้พิพากษา สำหรับศาลเมืองนครลำปางนั้น เมื่อเจ้าบุรีรัตน์ (เจ้าน้อยบุญฤทธิ์ ณ ลำปาง) เสนายุติธรรมพ้นจากหน้าที่ราชการแล้ว ตำแหน่งเสนายุติธรรมของศาลเมืองนครลำปาง ก็ไม่มีการแต่งตั้งต่อมาอีก 

อาคารศาลจังหวัดลำปางเดิมตั้งอยู่ในที่ดินติดกับถนนบุญวาทย์ ตรงข้ามธนาคารออมสิน สาขาในเมืองลำปาง (ปัจจุบันเป็นอาคารพาณิชย์ของเอกชนไปแล้ว) ลักษณะเป็นอาคารไม้ชั้นเดียว (ภายหลังอาคารดังกล่าวได้ถูกรื้อถอนไปปลูกเป็นสโมสรลูกเสือจังหวัดลำปาง โดยกระทรวงยุติธรรมอนุญาต ได้ทำการรื้อถอนเสร็จและรายงานไปยังอธิบดีผู้พิพากษาภาคเมื่อ พ.ศ.2474) และสถานที่ดังกล่าวเคยสร้างเป็นบ้านพักผู้พิพากษาหัวหน้าศาลจังหวัดลำปาง แต่ปัจจุบัน บ้านพักผู้พิพากษาหัวหน้าศาลจังหวัดลำปาง บ้านพักผู้พิพากษาหัวหน้าศาลแขวงลำปาง บ้านพักผู้พิพากษาศาลจังหวัด ศาลแขวง บ้านพักจ่าศาล ตลอดจนอาคารที่พักของเจ้าหน้าที่ธุรการ ได้จัดสร้างขึ้นใหม่แล้ว ตั้งอยู่ที่ถนนพหลโยธิน ตำบลสวนดอก อำเภอเมือง  จังหวัดลำปาง 

อาคารศาลต่อมาคืออาคารศาลที่มีก่อนหน้าอาคารศาลหลังปัจจุบันนี้  ได้ดำริสร้างขึ้นในสมัยหลวงอนุกรมกิจพิทักษ์ (สิทธิ สุวรรณสุทธิ์) ต่อมาได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นพระยาภคีรถเรืองเดช เป็นผู้พิพากษาเมืองนครลำปาง และหลวงธำรงราษฎร์ประเพณี (เชิญ ปริชญานนท์) ต่อมาได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นพระยามโหสถพิพัฒน์ เป็นข้าหลวงพิเศษและอธิบดีผู้พิพากษาศาลมณฑลพายัพ เริ่มด้วยหลวงอนุกรมกิจพิทักษ์ ได้รายงานไปยังพระราชเสนาปลัดทูลฉลองกระทรวงยุติธรรมเมื่อ วันที่ 4 ตุลาคม 2455 (ร.ศ.131) แจ้งว่าศาลเมืองนครลำปางชำรุดทรุดโทรมมากจวนจะอาศัยอยู่ไม่ได้ต่อไปแล้ว ขอสร้างใหม่ กระทรวงยุติธรรมได้ให้อธิบดีผู้พิพากษาศาลมณฑลพายัพตรวจดูสถานที่จัดสร้าง แล้วตกลงเอาที่ดินหลัง “เค้าสนามหลวง” (ศาลากลางจังหวัดเดิม) ซึ่งเจ้าผู้ครองนครลำปาง มหาอำมาตย์โทเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิตย์ ยกให้เมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2457 และต่อมาได้มีประกาศให้ยื่นซองประมูลราคาเมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน 2457 หลวงประสานไมตรีราษฎร์มหาอำมาตย์โทเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิตย์เป็นผู้ประมูลได้ในราคา19,200บาท (ไม่รวมบัลลังก์ เครื่องใช้ โต๊ะ เก้าอี้ ตู้ใส่สำนวนและค่าขุดน้ำบ่อ) แต่เนื่องจากงบประมาณในปีดังกล่าวหมด จึงได้มีการเริ่มก่อสร้างในปี พ.ศ.2457 แล้วเสร็จในปี พ.ศ.2458 และกระทำพิธีเปิดโดยนายพลเอกสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้ากรมหลวงพิษณุโลกประชานารถ เมื่อวันที่ 25 ธันวาคม 2458 

อาคารศาลจังหวัดลำปางหลังเดิม ตั้งอยู่ที่ถนนไปรษณีย์ ตำบลหัวเวียง อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง  ปัจจุบันเป็นที่ทำการของศาลแขวงลำปาง

ศาลจังหวัดลำปางได้ใช้อาคารดังกล่าวตลอดมา จนถึงปี พ.ศ.2508 กระทรวงยุติธรรมได้รับงบประมาณ ให้สร้างอาคารที่ทำการศาลจังหวัดลำปางและศาลแขวงลำปาง เป็นตึก 2 ชั้น หลังคาทรงไทย มีห้องพิจารณาคดีศาลจังหวัด 5 บัลลังก์และศาลแขวง 2 บัลลังก์โดยบริษัทธวัชชัย จำกัด เป็นผู้ประมูลได้ในราคา 1,878,877 บาท (หนึ่งล้านแปดแสนเจ็ดหมื่นแปดพันแปดร้อยเจ็ดสิบเจ็ดบาทถ้วน) เริ่มก่อสร้างเมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2509 แล้วเสร็จเมื่อวันที่ 20 ธันวาคม 2509  มีนายปันโน สุขทรรศนีย์ อธิบดีผู้พิพากษาภาค 5 นายจันทร์ ระรวยทรง ผู้พิพากษาหัวหน้าศาลจังหวัดลำปาง นายภิญโญ ภู่ประเสริฐ ผู้พิพากษาหัวหน้าศาลแขวงลำปาง นายทองจุล สิงหกุล นายช่างเอก ผู้แทนกรมโยธาเทศบาล นายสุพจน์ นาถะพินทุ ผู้พิพากษาศาลจังหวัดลำปาง(ตำแหน่งในขณะนั้น) เป็นกรรมการตรวจการก่อสร้าง     และมีนายชิต สร้อยทอง นายช่างโท กรมโยธาเทศบาล เป็นผู้ควบคุมการก่อสร้าง โดย นายกำธร พันธุลาภ ปลัดกระทรวงยุติธรรม(ตำแหน่งในขณะนั้น) เป็นประธานวางศิลาฤกษ์ เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2509 พระยาอรรถการีย์นิพนธ์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม เป็นประธานพิธีเปิด เมื่อวันที่ 21  กุมภาพันธ์  2510 และใช้อาคารนี้เรื่อยมาจนถึงเมื่อ พ.ศ. 2529 - 2530 กระทรวงยุติธรรมได้อนุมัติให้ทำการปรับปรุง ซญ่อมแซมและก่อสร้างเพิ่มเติม โดยต่อปีกอาคารออกไปทั้งสองด้าน แล้วเสร็จเมื่อเดือนกรกฎาคม 2530 ซึ่งดำเนินการโดยห้างหุ้นส่วนจำกัด เอกชัยก่อสร้าง เป็นเงิน 8,965,590 บาท (แปดล้านเก้าแสนหกหมื่นหกพันห้าร้อยเก้าสิบบาทถ้วน) ทำรั้วและลานจอดรถอีก 1,826,000 บาท (หนึ่งล้านแปดแสนสองหมื่นหกพันบาทถ้วน) และมีห้องพิจารณาคดีเพิ่มอีก 1 บัลลังก์ รวมเป็น 7 บัลลังก์ ต่อมาศาลจังหวัดลำปางมีอัตรากำลังผู้พิพากษาเพิ่มขึ้น จึงจำเป็นต้องต่อเติมบัลลังก์เพื่อให้เพียงพอกับจำนวนผู้พิพากษา แต่เนื่องจากไม่มีสถานที่ จึงได้เสนอขออนุมัติกระทรวงยุติธรรมรื้อห้องพิจารณาคดีที่มีอยู่เดิม คือบัลลังก์ที่ 4, 5 และ 6 ออก และทำใหม่เป็น 6 บัลลังก์ และยังได้ห้องพักทนายความอีก 1 ห้อง สิ้นค่าใช้จ่ายเป็นเงิน 1,840,488 บาท (หนึ่งล้านแปดแสนสี่หมื่นสี่ร้อยแปดสิบแปดบาทถ้วน) โดยใช้เงินดอกเบี้ยอันเกิดจากเงินกลางของสำนักงานปลัดกระทรวงยุติธรรม และดำเนินการก่อสร้างโดยบริษัทลำปางพรพงษ์ จำกัด เมื่อ พ.ศ.2540 ภายหลังกระทรวงยุติธรรมได้แบ่งส่วนราชการใหม่ มีหน่วยงานสำนักงานบังคับคดีและสำนักงานคุมประพฤติ และให้ใช้อาคารของศาลจังหวัดลำปางเป็นที่ทำการของสำนักงานบังคับคดีและสำนักงานคุมประพฤติ ทำให้อาคารศาลจังหวัดลำปางมีสภาพแออัด คับแคบ กระทรวงยุติธรรมจึงได้ตั้งงบประมาณสร้างอาคารศาลจังหวัดลำปางหลังใหม่ ขึ้นที่บริเวณศูนย์ราชการจังหวัดลำปาง ถนนสายลำปาง – เด่นชัย (ซึ่งปัจจุบันนี้ได้เปลี่ยนเป็นชื่อ ถนนวชิราวุธดำเนิน) ตำบลพระบาท อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง โดยอยู่ห่างจากตัวเมืองลำปางประมาณ 8 กิโลเมตร เป็นศาลขนาด 22 บัลลังก์ ในวงเงิน 96 ล้านบาท โดยบริษัทคชสารเฟอร์นิเจอร์ก่อสร้างเป็นผู้รับจ้าง มีกำหนดเวลา 600 วัน โดยเริ่มจากวันที่ 26 กรกฎาคม 2540 ให้แล้วเสร็จภายในวันที่ 17 มีนาคม 2542 แต่เนื่องจากเกิดสภาวะเศรษฐกิจถดถอย ทางบริษัทคชสารเฟอร์นิเจอร์ก่อสร้าง ไม่สามารถดำเนินการต่อไปได้ จึงได้เพิ่มคู่สัญญาเข้ามาดำเนินการต่อคือ บริษัท เดอะซีบอร์ด กรุ๊ป จำกัด ซึ่งก่อสร้างมาจนถึงงวดสุดท้าย ใกล้จะแล้วเสร็จ ก็ไม่สามารถดำเนินการต่อไปได้ ต่อมากระทรวงยุติธรรมจึงได้จ้างห้างหุ้นส่วนจำกัด ธีรพิพันธ์ ดำเนินการก่อสร้างในส่วนงานที่เหลือจนแล้วเสร็จ และส่งมอบงานเมื่อวันที่ 30 กันยายน 2545 ส่วนอาคารหลังเดิม ได้ใช้เป็นที่ทำการของศาลแขวงลำปางและศาลจังหวัดลำปางแผนกคดีเยาวชนและครอบครัวโดยศาลจังหวัดลำปางได้ย้ายมาใช้ที่ทำการหลังใหม่แห่งนี้ เมื่อวันที่ 16 ธันวาคม 2545 เป็นต้นมา